Jevreji u Bosni i Hercegovini

Sigurno mjesto za život svojih porodica Sefaradi su u našoj zemlji pronašli prije više od 500 godina. Bježeći pred rimokatoličkom inkvizicijom, španski Jevreji naselili su se na prostorima Otomanskog carstva, u čijem sklopu je tada bila i naša zemlja. Došli su ovdje i donijeli svoju kulturu i običaje te dali poseban pečat bh. multikulturalnosti.

Bar micva

Bar micva je ceremonija kojom se u svijet odraslih uvode dječaci kada napune 13 godina, a kod djevojčica se taj čin naziva bat micva i ocilježava se kada napune 12 godina. Nakon ovog čina svako postaje odgovoran za svoje postupke i djela. Porodica je kod Jevreja veoma važna. Od pradavnih vremena postojala je micva poštovanja prema roditeljima, jasno data u Deset Božijih zapovijedi, u kojima stoji: “Poštuj majku i oca”. U BiH danas živi gotovo 1.100 Jevreja, od toga 735 u Sarajevu, a ostali su raspoređeni u jevrejske opštine u Mostaru, Zenici, Banjoj Luci i Tuzli.Jevreji su u Bosnu i Hercegovinu došli početkom 16. vijeka. Sefaradi koji su došli iz Španije i koji predstavljaju većinu sarajevskog življa, njegovali su ladino jezik, koji je govoren u porodicama između dva svjetska rata. Od 1945. godine ladino jezik se polako gubi i prihvata se jezik zemlje u kojoj se živi. Kod Jevreja brakovi se ugovaraju i malo koja djevojka se može usprotiviti očevoj volji. Otac bi samo došao i kazao: “Poljubi mi ruku, zaručena si”. Tu više nije bilo pogovora.

Narod knjige

Jedna od zapovijesti u Tori, svetoj knjizi Jevreja, jeste da nijedan Jevrej ne smije biti nepismen. O svetim knjigama se vodi posebno računa i one se, nakon što se više ne mogu koristiti zbog starosti, zajedno s molitvenim šalovima, kapama i svetim spisima sahranjuju uz posebne molitve. To je takozvana geniza – sahranjivanje knjiga. Jevreji su poznati i kao narod knjige.

“Sarajevska hagada”

Priča o sarajevskoj “Hagadi” zaista je posebna. Knjiga, nastala negdje kod Barselone otprilike 1350. godine, stigla je u BiH u šesnaestom vijeku, zajedno s Jevrejima Sefaradima, prognanim iz Španije. Nakon što je stotinama godina u Sarajevu korištena za praznike, “Hagada” je 1894. godine prodana Zemaljskom muzeju u Sarajevu. Tokom Drugog svjetskog rata, direktor Muzeja Jozo Petrović i kustos Derviš Korkut spasili su je od Njemaca, rekavši visokom njemačkom oficiru da je već iznesena iz Muzeja. Jedna od legendi kaže da je tokom Drugog svjetskog rata “Hagada” bila zakopana ispod praga jedne džamije na Bjelašnici. U ovom ratu profesor Enver Imamović pod kišom granata uspio je iznijeti “Hagadu” i sačuvati je u sefu Narodne banke.

Velika avlija

Muzej Jevreja BiH smješten je u prostoru nekadašnjeg Starog hrama. Sagrađen je 1581. godine, kada je rumelijski beglerbeg Sijabuš-paša dao novac da se izgradi jedan veliki stambeni objekat za jevrejsku sirotinju Sarajeva, koji je bio poznat kao Sijavuš-pašina daira, ili Velika avlija. Do kraja XVI vijeka u prostor Velike avlije nastaje prva sinagoga, Stari jevrejski hram.

Hebrejski jezik

Hebrejski je jezik molitve. Sadašnji jezik u Izraelu je jezik star skoro 70 godina. Nastao je iz molitvenog jezika, 1948. godine.

Najastarije groblje

Jevrejsko groblje “Borak” u Sarajevu datira od početka 16. stoljeća i najveće je jevrejsko groblje, poslije praškog, u Evropi. Značajno je, ne samo po tome što su sahranjeni i neki od prvih rabina, nego i po specifičnom izgledu spomenika, zbog čega se razlikuju od ostalih sefaradskih groblja u Evropi. To su monolitni kameni spomenici, slični našim srednjovjekovnim stećcima, koji podsjećaju na ležećeg lava.

TEKST: Dženana Lužić, članica “Dječijeg parlamenta” Zenica